Aflevering 7: Bij de grote baas

Hier gaan we wat dieper in op wat er gezegd wordt, en geven links naar meer bronnen van info. Toch nog vragen? Stuur ze naar ons!

• We trekken in Brussel naar het FWO (Fonds Wetenschappelijk Onderzoek), gevestigd in het gebouw “Hoek 38”.
• Hans Plets is projectmanager van het projectteam-Einsteintelescoop in Vlaanderen (bij FWO) en ook co-directeur van het projectbureau voor de Euregio Maas-Rijn om ET binnen te halen (bij het zogenaamde ET-EMR Project Office Directorate).
• De “Samson” is onze naam voor de microfoon op een grote stok. Zijn harige bescherming lijkt namelijk op de beroemde Studio 100 hond.
• Een “bidbook” is een groot document dat voorbereid wordt, waarin we moeten aantonen dat het mogelijk is om de Einsteintelescoop bij ons te bouwen, hoe we die precies willen bouwen, hoe we die gaan financieren, enz. Alles dus om de uiteindelijke beslissingsmakers te overtuigen dat ze voor onze regio moeten kiezen! Het driekoppige bidbook-team begon recent aan haar taak om dit voor te bereiden tegen eind 2026 (lees er hier meer over).
• Hans studeerde natuurkunde aan KU Leuven en doctoreerde daarna bij prof. Christoffel Waelkens aan het Instituut van Sterrenkunde. Hij had een aspirantenmandaat bij het toenmalig NFWO.
• Hans onderzocht tijdens zijn doctoraat exoplaneten (planeten buiten ons zonnestelsel). Dit onderzoek nam de voorbije jaren enorm toe. Hans publiceerde dit artikel samen met Michel Mayor, die in 2019 de Nobelprijs Fysica ontving voor de ontdekking van één van de eerste exoplaneten. Hans zijn doctoraat droeg uiteindelijk de titel "A systematic study of the occurrence of circumstellar dust around main-sequence stars and giants".
• Bij het KMI onderzocht Hans de ozonlaag en UV-straling. Hij hielp mee de UV-index invoeren die nu in alle weerberichten vervat zit (zie bijvoorbeeld hier)!
• Na het KMI werkte Hans in de luchtvaartsector, onder meer als CEO van Entry Point North Belgium, een joint venture van de Belgische luchtverkeersleider Skeyes en het Scandinavische opleidingsbedrijf Entry Point North.
• Hans schrijft soms voor EOS. Zo schreef hij een populair-wetenschappelijk artikel voor EOS over een artikel van Bert & Daniel, jaren voor we elkaar ooit hadden ontmoet! Hans schreef trouwens ook het boek “Verdwaald in de werkelijkheid”.
• “Hebben jullie Gastmans nog gekend?” Het gaat over professor emeritus Raymond Gastmans, destijds actief aan het Instituut voor Theoretische Fysica aan KU Leuven.
• “Dit wordt eruit geknipt toch?” zegt Hans een paar keer. Geen paniek - hij heeft uiteindelijk het gebruik van al het materiaal in deze aflevering goedgekeurd!
• Er zijn drie kandidaten om de Einsteintelescoop te huisvesten: Italië (Sardinië), de Euregio Maas-Rijn (EMR - wij dus!), en de Duitse deelstaat Saksen. Er zijn ook twee verschillende ontwerpen voor de Einsteintelescoop mogelijk: de Sardiniërs en de Saksers verkiezen een L-vormige detector (zoals de huidige detectoren) en wij verkiezen een nieuwe driehoeksconfiguratie.
• Waarom zouden we in zulke Big Science projecten investeren, zeker wanneer er budgettaire krapte heerst? Hans zijn tweeledig to-the-point antwoord verdient het om hier herhaald te worden:
  • 1) Investering stopzetten is kortzichtig en saboteert de toekomst van de maatschappij
  • 2) De mensheid terugplooien op het voorzien van enkel de hoogste noden zou een grote verarming zijn op cultureel vlak (al zijn die noden uiteraard van het grootste belang!). De Einsteintelescoop is meer dan enkel wetenschap. Het heeft een wetenschappelijk culturele dimensie. Het zal ons wereldbeeld veranderen wanneer we de 95% van ons universum die nu donker is, eindelijk beter zullen kunnen bevatten.
• Over de “Einstein Valley” hadden we het ook kort in aflevering 1. Dit idee belichaamt zowat alles waar Maxime (gast van aflevering 6) en collega’s naar streven. Een heus ecosysteem van high tech en andere bedrijven gericht op technologische vooruitgang rond de Einsteintelescoop én op “technologie transfer” naar andere sectoren. Hans verduidelijkt dat deze Einstein Valley niet echt een specifieke locatie zou zijn, maar eerder een ecosysteem dat zich in heel Vlaanderen (en bij uitstek het hele EMR gebied) zou ontplooien.
• De economische return voor investeringen in een project als de Einsteintelescoop kan gecapteerd worden in de “industrial return coefficient”. Zoals Hans aanhaalt, is die gevoelig (tot 8-10 maal) hoger voor gastlanden - zoals Frankrijk en Zwitserland voor CERN. Hier (in een link onderaan het artikel) vind je de gedetailleerde impactstudie van Econopolis, die dit en andere effecten uitvoerig beschrijft en voorspelt voor de Einsteintelescoop. Het is ook belangrijk te vermelden - zoals Hans al aangeeft - dat het cruciaal is dat de Einsteintelescoop een wezenlijk ander soort detector gaat zijn dan de huidige, tweede-generatie detectoren (LIGO en Virgo), waarrond geen echt industrieel ecosysteem is ontwikkeld.
• Piramides bouwen - iets voor de eeuwigheid? Het lijkt erop dat de piramides toch niet gebouwd zouden zijn door slaven, maar eerder door boeren die buiten het oogstseizoen tijd hadden voor zulke “bijverdienste” (zie bijvoorbeeld hier). Dus misschien waren de steensjouwers er inderdaad zelf van overtuigd dat ze mee bouwden aan iets voor de eeuwigheid!

Hier lijsten we enkele vragen op die kunnen dienen als aanzet tot discussie of verder opzoekwerk over de thema's in deze aflevering.
Merk op: we voorzien hier geen concrete antwoorden - kom je er niet uit? Zit je met een prangende vraag? Stel ze gerust via het podcast-contactformulier!

• Hans werkte ooit mee aan de voorspelling van exoplaneten, nog voor die ontdekt waren. Wat zou jij liever doen: een ontdekking die je eigen naam eeuwig aan de wetenschap verbindt, of een groot project binnenhalen dat honderden anderen vooruit helpt?
• Hans stond mee aan de wieg van de UV-index die nog steeds in het weerbericht verschijnt. Hoe belangrijk vind jij zulke wetenschapscommunicatie naar het brede publiek?
• Hans combineert natuurkunde, luchtvaart en nu projectmanagement. Denk je dat zo’n “kronkelig” carrièrepad voordelen heeft?
• Als je Hans een superkracht kon geven om de kansen op ET te vergroten, welke zou dat zijn?
• Hans begon als sterrenkundige en werkt nu als projectmanager van ET in Vlaanderen. Hoe denk je dat zijn wetenschappelijke achtergrond hem helpt in deze rol?
• Hans schreef ook voor EOS. Stel dat jij één populair-wetenschappelijk artikel mocht schrijven over ET. Welk catchy onderwerp zou je kiezen?
• Een bidbook moet wetenschappelijk, financieel én politiek overtuigen. Wat denk je dat hierin aan bod zou moeten komen? Maak een schets van een mogelijke inhoudstafel.
• Stel dat Vlaanderen een flink deel mee betaalt, maar dat ET uiteindelijk toch in Sardinië terecht komt. Zou je dat geld dan verspild vinden of niet?
• Stel dat jij projectmanager bent en een slogan moet bedenken om de Euregio als beste locatie te promoten. Hoe zou die klinken?
• Stel dat de kansen om ET binnen te halen slechts 30% zijn. Zouden we er dan nog zoveel tijd en energie in moeten steken? Waarom wel/niet?
• Vind je dat landen die het meeste geld inleggen ook het meeste te zeggen moeten krijgen of moet het gelijk verdeeld zijn?
• Hoe belangrijk is het dat er ook niet-wetenschappers (burgers, politici, bedrijven) meebeslissen over ET?
• Hans zegt dat investeren in ET filosofisch belangrijk is, omdat wetenschap en cultuur meer zijn dan “enkel hoogste noden”. Ben jij het daarmee eens, zeker in tijden van budgettaire krapte?
• Hans vergelijkt ET met de piramides bouwen: werk voor de eeuwigheid. Denk je dat wij over 3000 jaar nog op dezelfde manier zullen kijken naar ET?
• Stel dat jij de regisseur van een Netflix-docu over de Einsteintelescoop bent. Welke titel en eerste scène zou je kiezen om politici én burgers enthousiast te maken?